Spadek wiąże się z koniecznością załatwienia wielu formalności. Najczęściej jest to zadanie samych spadkobierców, których interesem powinno być jak najszybsze przeprowadzenie sprawy spadkowej. Jak ją załatwić? Odpowiedź na to pytanie zależy od wielu okoliczności, w tym chociażby od tego, czy do dziedziczenia ma dojść na podstawie testamentu, czy też ustawy. Biorąc zaś pod uwagę fakt, że w Polsce ciągle stosunkowo niewiele osób decyduje się na napisanie testamentu, warto zapytać, jak załatwić sprawy spadkowe wówczas, gdy taki dokument nie został sporządzony?
Na jakiej podstawie można stać się spadkobiercą?
Zgodnie z Kodeksem cywilnym, powołanym do spadku można być na podstawie ustawy lub testamentu. Przy czym przy ustalaniu, kto może zostać spadkobiercą, zawsze najpierw bierze się pod uwagę ważny – z prawnego punktu widzenia – testament. Dopiero wówczas, gdy spadkodawca nie sporządził testamentu bądź okazał się on nieważny czy też został podważony przed sądem, w grę wchodzą przepisy Kodeksu cywilnego regulujące zasady dziedziczenia. Z punktu widzenia Kodeksu zawsze pierwszorzędne prawo do spadku ma małżonek zmarłego i jego dzieci. Dopiero w dalszej kolejności ma prawo dziedziczyć dalsza rodzina. Przykładowo więc to, kto dziedziczy po ojcu, zależy od okoliczności danego przypadku. Najczęściej będzie to żona i dzieci.
Każdy analizujący, jak załatwić sprawy spadkowe po rodzicach czy innych krewnych powinien pamiętać, że samo powołanie do spadku – czy to na podstawie testamentu, czy Kodeksu cywilnego – nikogo nie czyni od razu spadkobiercą. Do tego konieczne jest wyrażenie zgody, a więc złożenie oświadczenia woli o przyjęciu spadku. Oczywiście każdy powołany ma także prawo oświadczyć, że spadek odrzuca bądź co prawda przyjmuje go, ale z dobrodziejstwem inwentarza. To zaś oznacza, że przyjmujący spadek będzie odpowiadał za długi spadkodawcy tylko do wysokości wartości majątku wchodzącego w skład spadku. Bez względu na okoliczności do włożenia oświadczeń w sprawie spadku konieczne jest postępowanie spadkowe. Czy jest obowiązkowe? Okazuje się, że nie.
Jak załatwić sprawy spadkowe? Możliwe rozwiązania
Sprawy spadkowe obejmują dwie kategorie procedur: poświadczenie dziedziczenia/stwierdzenie nabycia spadku oraz dział spadku. Zakończenie pierwszej procedury otwiera możliwość rozpoczęcia drugiej. Każdą z nich można załatwić również na dwa sposoby: przed sądem lub przed notariuszem. Jednak wówczas, gdy w skład spadku nie wchodzi nieruchomość, to jego podział może zostać przeprowadzony na podstawie zwykłej umowy, bez zachowania formy aktu notarialnego. Warto o tym pamiętać udzielając odpowiedzi na pytanie, jak załatwić sprawy spadkowe bez testamentu.
Wybór sposobu, w jakim zostaną przeprowadzone formalności związane ze spadkiem, zależy od samych zainteresowanych – a więc od powołanych do spadku. Tu jednak pojawia się istotne ograniczenie. Udanie się do notariusza w celu załatwienia spraw spadkowych ma sens tylko wówczas, gdy wszyscy powołani do spadku są znani i istnieje pomiędzy nimi porozumienie co do sposobu podziału spadku. W przeciwnym przypadku dużo lepszym rozwiązaniem jest udanie się do sądu, aby zainicjować postępowanie spadkowe. Czy jest obowiązkowe?
Czy postępowanie spadkowe jest obowiązkowe?
Okazuje się, że spadkobiercy w ogóle nie mają obowiązku załatwiania formalności związanych ze spadkiem. Jest to tylko i wyłącznie ich wola. Aczkolwiek – nawet wtedy, gdy w skład spadku wchodzi stosunkowo niewiele majątku – nie warto rezygnować z przeprowadzenia sprawy spadkowej. W perspektywie czasu może się to okazać bardzo poważny problem, zwłaszcza gdy nawet tylko część spadkobierców nie będzie już żyć. Wówczas grono „pierwotnych” spadkobierców rozszerzy się o powołanych do spadku po tym spadkobiercy, który nie dożył momentu, w którym rozpoczęło się postępowanie spadkowe. Dlatego im później od momentu śmierci spadkodawcy załatwia się sprawy spadkowe, tym są one trudniejsze, a przez to droższe i bardziej czasochłonne. Zwłoka po prostu się tu nie opłaca.
Jak przebiega sprawa spadkowa przed sądem?
W przypadku gdy któryś z powołanych do spadku zdecyduje się na zainicjowanie sprawy przed sądem – wystarczy, że krok ten podejmie tylko jeden z nich – kluczową kwestią jest przygotowanie wniosku o przeprowadzenie przez sąd sprawy o stwierdzenie nabycia spadku. We wniosku tym – obok prawidłowego oznaczenia sądu – kluczową kwestią jest wskazanie wszystkich znanych wnioskodawcy spadkodawców, wraz z ich adresami. Dobrym rozwiązaniem jest zamieszczenie od razu w tym dokumencie także wniosku o odebranie przez sąd oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Po skutecznym złożeniu wniosku spadkowego w sądzie należy oczekiwać na wyznaczenie terminu pierwszej rozprawy. O co pyta sąd na sprawie spadkowej?
Podczas sprawy spadkowej trzeba przede wszystkim liczyć się z pytaniami zmierzającymi do ustalenia kręgu spadkobierców. Sąd będzie więc pytał o wszystkich tych, którzy mogliby zostać powołani do spadku. Dopiero wówczas, gdy krąg ten zostanie ustalony, możliwe jest wydanie postanowienia, w którym sąd określi komu i w jakiej części należy się majątek pozostawiony przez zmarłego. Jednak nadal nie jest to koniec formalności związanych ze spadkiem.
Pozostaje dział spadku. Jak go przeprowadzić?
Kiedy postanowienie stwierdzające sposób dziedziczenia stanie się prawomocne, możliwym stanie się otwarcie kolejnej sprawy – tym razem o dział spadku. W jej wyniku spadkobiercy dowiedzą się, jakie dokładnie elementy majątku spadkowego – odpowiadające ich udziałowi w nim – staną się ich własnością. Możliwości podziału jest wiele. Niekiedy dochodzi do podziału fizycznego, gdzie elementy masy spadkowej po prostu przypadają poszczególnym spadkobiorcom. Możliwy jest także podział cywilny. A więc przejęcie majątku jedynie przez niektórych spadkobiorców z obowiązkiem spłaty pozostałych. Wybór metody podziału w dużej mierze zależy od okoliczności konkretnego przypadku oraz od stanowiska uczestników postępowania.
