Ograniczenie lub pozbawienie osoby dorosłej zdolności do podejmowania ważnych decyzji życiowych i prawnych może mieć szereg przyczyn wynikających z jej stanu psychicznego lub fizycznego. Ubezwłasnowolnienie może mieć charakter całkowity lub częściowy, w zależności od stopnia niezdolności do samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie. Proces ten jest regulowany przez Kodeks cywilny oraz Kodeks postępowania cywilnego – poznaj jego najistotniejsze aspekty.
Ubezwłasnowolnienie — na jakie obszary życia wpływa?
Aby lepiej zrozumieć to pojęcie, należy zacząć od zdefiniowania zdolności do czynności prawnych. Tym terminem określa się zdolność osoby fizycznej do samodzielnego podejmowania działań, które prowadzą do powstania, zmiany lub wygaśnięcia stosunków prawnych. Obejmuje ona wiele działań – od podstawowych czynności, takich jak zakupy, przez zawieranie umów, aż po możliwość założenia własnej firmy czy decydowania o zabiegach medycznych.
Ubezwłasnowolnienie jako instytucja prawna ma na celu ochronę interesu osób, które z powodu swojego stanu (np. choroby psychicznej, niepełnosprawności intelektualnej) nie są w stanie samodzielnie zarządzać swoimi sprawami. Może mieć charakter całkowity lub częściowy. Należy podkreślić, że nie wpływa ono na zdolność prawną człowieka — czyli jego podstawowe prawa i obowiązki, a jedynie na jego możliwości w zakresie decyzyjnym. Osoba ubezwłasnowolniona wciąż może zatem np. dziedziczyć, posiadać własny majątek, a także korzystać z pełni ochrony gwarantowanej przez prawo.
Co to jest ubezwłasnowolnienie częściowe?
Ten proces prawny polega na pozbawieniu osoby zdolności prawnej do podejmowania ważnych decyzji życiowych, ale z zachowaniem prawa do wielu prostych, wszechobecnych w życiu codziennym działań. W istotnych kwestiach jej działania wymagają zgody przedstawiciela ustawowego. Osoba częściowo ubezwłasnowolniona nie będzie więc mogła samodzielnie zawierać umów ani rozporządzać swoim majątkiem, ale nie ma to wpływu na proste czynności życia codziennego, takie jak zakupy czy wybór miejsca zamieszkania.
Co to jest ubezwłasnowolnienie całkowite?
Jest to znacznie bardziej radykalny środek, stosowany w sytuacji, gdy osoba ze względu na stan psychiczny lub fizyczny nie jest zdolna do samodzielnego podejmowania żadnych decyzji. Ubezwłasnowolnienie całkowite oznacza utratę wszelkich praw, zarówno dotyczących codziennych wyborów, jak i zarządzania majątkiem. W imieniu i na rzecz tej osoby działa wyłącznie wyznaczony przedstawiciel prawny — może to być rodzic lub inny opiekun.
Kto może wszcząć procedurę ubezwłasnowolnienia i jak ona przebiega?
Pierwszym krokiem na drodze prawnej jest złożenie wniosku do sądu okręgowego właściwego dla miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie dotyczy. Procedurę ubezwłasnowolnienia mogą wszcząć:
- małżonek,
- krewni w linii prostej (dzieci, rodzice), a także rodzeństwo,
- prokurator,
- przedstawiciel ustawowy (np. dyrektor placówki opiekuńczej, w którym osoba przebywa).
Postępowanie o ubezwłasnowolnienie całkowite lub częściowe obejmuje wiele etapów, do których należy analiza wniosku, ocena zgromadzonych dowodów, zebranie opinii biegłych, wysłuchanie świadków (np. rodziny i innych bliskich). Wszystkie te kroki są niezbędne, aby sąd mógł wydać orzeczenie adekwatne do możliwości danej osoby w zakresie swoich decyzji.
Jak wygląda wniosek o ubezwłasnowolnienie?
Dokument ten musi być precyzyjnie przygotowany, aby spełniał wymogi formalne i dostarczał informacje ważne dla sądu w procesie jego rozpatrywania. Powinien wskazywać, czy ma to być ubezwłasnowolnienie całkowite, czy częściowe, a także zawierać pełne dane personalne stron postępowania, w tym:
- imiona,
- nazwiska,
- adresy zamieszkania,
- numery PESEL,
- stopień pokrewieństwa pomiędzy wnioskodawcą a osobą, której postępowanie dotyczy.
Znaczenie ma także stan cywilny uczestnika postępowania, który ma zostać ubezwłasnowolniony — należy przedstawić kopię aktu małżeństwa, jeśli osoba jest po rozwodzie lub wdową/wdowcem, dokumenty potwierdzające ten stan.
Istotne jest również uzasadnienie — należy dokładnie opisać stan zdrowia psychicznego osoby, której wniosek dotyczy, wskazując na konkretne zaburzenia lub choroby psychiczne, które uniemożliwiają jej samodzielne funkcjonowanie w społeczeństwie. Ważne jest, by dołączyć do wniosku dokumentację medyczną, taką jak zaświadczenia lekarskie czy opinie specjalistów potwierdzające diagnozę. Wniosek powinien także szczegółowo uzasadnić, dlaczego ubezwłasnowolnienie jest konieczne oraz w jaki sposób ma wpłynąć na poprawę sytuacji życiowej danej osoby.
Kancelaria Adwokacka Artura Żarnowskiego — pomoc w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie
Proces ten jest złożony i wymaga spełnienia szeregu formalności prawnych. Jest to środek ostateczny, stosowany w sytuacji, gdy stan zdrowia danej osoby uniemożliwia jej samodzielne funkcjonowanie w społeczeństwie. Z uwagi na poważne konsekwencje orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu, zarówno dla osoby, której dotyczy, jak i jej rodziny, możliwe jest skorzystanie z pomocy adwokata specjalizującego się w prawie rodzinnym i opiekuńczym. Adwokat Artur Żarnowski może pomóc w przygotowaniu wniosku i dokumentacji, reprezentować wnioskodawcę przed sądem oraz doradzać w kwestiach związanych z dalszymi krokami po wydaniu orzeczenia.
