Zgodnie z przepisami kodeksu karnego wykonawczego osoby skazane na karę pozbawienia wolności mogą ją odbywać również poza zakładami penitencjarnymi. Dozór elektroniczny (SDE), czyli forma nadzoru kojarzona z charakterystyczną opaską zapiętą na kostce, stanowi alternatywę, która jest dostępna tylko w określonych warunkach. Jeśli chcesz poznać regulacje prawne związane z tą kwestią wraz z istotnymi zmianami, które zaszły w 2023 roku, zapraszamy do lektury — w tym artykule opiszemy najważniejsze zagadnienia związane z tym tematem.
Czym jest dozór elektroniczny?
Definicja prawna z art. 43b §1 Kodeksu karnego wykonawczego brzmi „kontrola zachowania skazanego przy użyciu środków technicznych”. Jest to forma nadzoru nad osobami skazanymi na karę pozbawienia wolności pozwalająca na odbywanie wyroku poza zakładem karnym. Umożliwia kontrolę miejsca pobytu skazanego za pomocą elektronicznych urządzeń, takich jak opaska dozoru elektronicznego. Ten środek karny jest stosowany również wobec osób tymczasowo aresztowanych. Stosowanie dozoru wymaga zgody skazanego i spełnienia określonych warunków, a jego naruszenie może skutkować przeniesieniem do zakładu karnego.
Dozór elektroniczny – warunki
Obecne regulacje prawne sprawiają, że korzystanie z SDE staje się bardziej dostępne dla większej liczby skazanych. Aby sąd penitencjarny mógł zastosować dozór elektroniczny, od 1 stycznia 2023 roku niezbędne jest łączne spełnienie określonych warunków — a mianowicie:
- wymiar kary nieprzekraczający 1 roku i 6 miesięcy (lub do 3 lat, pod warunkiem że pozostały czas nie jest dłuższy niż 6 miesięcy),
- posiadanie stałego miejsca pobytu,
- zgoda pełnoletnich współmieszkańców,
- brak technicznych przeszkód do realizacji nadzoru (dostęp do zasilania elektrycznego, zasięg sieci mobilnych),
- uzyskanie opinii komisji penitencjarnej, zgodnie z którą SDE umożliwia osiągnięcie celów zastosowanej kary.
Co ważne, ustawodawca rozszerzył również uprawnienia komisji penitencjarnych. Mogą one bez decyzji sądu wydać zgodę na dozór elektroniczny dla osób skazanych na karę pozbawienia wolności, której wymiar nie przekracza 4 miesięcy, jeśli skazany rozpoczął już odbywanie kary w zakładzie karnym. Warto pamiętać, że o SDE nie mogą ubiegać się osoby, które są recydywistami w rozumieniu art. 64 §2 Kodeksu karnego.
Zasady funkcjonowania dozoru elektronicznego
Osoby skazane objęte SDE muszą przestrzegać szeregu wytycznych mających na celu zapewnienie stałego monitorowania ich lokalizacji. Obowiązki te obejmują między innymi noszenie elektronicznej opaski monitorującej, regularny kontakt z kuratorem sądowym oraz przestrzeganie godzin pobytu w wyznaczonym miejscu zamieszkania. Sąd może także nałożyć specyficzne warunki dozoru, takie jak zakaz spożywania alkoholu czy obowiązek uczestnictwa w programach resocjalizacyjnych, w zależności od indywidualnej oceny potrzeb i ryzyka związanego z daną osobą.
Nieprzestrzeganie ustalonych zasad może skutkować poważnymi konsekwencjami, w tym odwołaniem zgody na odbywanie kary w warunkach dozoru elektronicznego. Do najczęstszych przyczyn takich decyzji należą naruszenie porządku prawnego, samowolne usunięcie opaski monitorującej czy nieobecność w wyznaczonym miejscu bez uzasadnionej przyczyny. W takich przypadkach skazany może zostać przeniesiony do zakładu karnego, aby tam kontynuować odbywanie wyroku. SDE wymaga zatem nie tylko zgody skazanego na jego warunki, ale również aktywnej współpracy i zaangażowania w proces resocjalizacji.
Zasady opuszczania wyznaczonego miejsca pobytu w SDE
Warto zaznaczyć, że w Kodeksie karnym wykonawczym nie ma jednoznacznych, szczegółowych regulacji, które wskazywałyby, na ile godzin osoba z dozorem elektronicznym może opuszczać wyznaczony adres ani na ile metrów może się z niego oddalać. Skazany może przemieszczać się do pracy, uczyć się, korzystać ze świadczeń zdrowotnych i brać udział w zajęciach resocjalizacyjnych. Wyjścia te muszą być jednak wcześniej uzgodnione z kuratorem lub sądem – na ich podstawie tworzony jest specjalny harmonogram, który umożliwia regularne kontakty i nadzór nad osobą objętą SDE.
Dozór elektroniczny – jak go uzyskać?
Osoba skazana na karę pozbawienia wolności, która chce zostać włączona do SDE, powinna złożyć wniosek do sądu penitencjarnego. Dokument ten musi zawierać uzasadnienie, dlaczego kara miałaby być odbywana w systemie dozoru elektronicznego oraz dowody spełnienia wszystkich wymogów formalnych. Sąd ocenia wniosek, biorąc pod uwagę m.in. takie czynniki, jak:
- rodzaj popełnionego przestępstwa,
- dotychczasowe zachowanie skazanego,
- możliwość jego resocjalizacji poza zakładem karnym.
W procedurze składania wniosku osoba skazana może skorzystać z pomocy oferowanej przez kancelarie prawnej. Adwokat może udzielić doradztwa i ustalić szanse na objęcie SDE, a także asystować w sporządzaniu stosownego pisma do odpowiednich organów.
Znaczenie dozoru elektronicznego w polskim systemie penitencjarnym
SDE to środek karny, który oferuje alternatywę dla osób skazanych na karę pozbawienia wolności. Jego stosowanie ma na celu skupienie się na aspektach resocjalizacyjnych — umożliwia utrzymanie więzi rodzinnych i społecznych, kontynuację pracy zawodowej oraz edukacji. Należy jednak pamiętać, że technologia wymaga ciągłej modernizacji, aby była maksymalnie skuteczna, a jednocześnie umożliwiała pełne poszanowanie praw skazanych przy równoczesnej kontroli wypełniania przez nich obowiązków. Zmiany prawne dotyczące dozoru elektronicznego, które zaszły w 2023 roku, wskazują na to, że polskie ustawodawstwo dąży do rozszerzenia możliwości stosowania SDE dla osób skazanych.
