W sytuacji, gdy zmarły pozostawił po sobie testament, w którym nie uwzględnił osób z najbliższego kręgu swojej rodziny, te mają prawo ubiegać się o należną im część spadku, określaną jako zachowek. Dowiedz się, co to za roszczenie, kto ma prawo do zachowku po rodzicach lub innych bliskich osobach oraz sprawdź, ile wynoszą udziały spadkowe na rzecz spadkobierców ustawowych, którym testator nie zdecydował się przekazać żadnej darowizny.
Czym jest zachowek?
Ostatnia wola zmarłego nierzadko okazuje się zaskakująca dla najbliższych członków jego rodziny. Może się bowiem okazać, że krewny zdecydował się rozdysponować swój majątek, pomijając w testamencie osoby uprawnione do dziedziczenia z mocy prawa. Zabezpieczeniem na wypadek takich sytuacji jest zachowek, nazywany nieraz zachówkiem. Instytucja ta chroni członków najbliższej rodziny spadkodawcy, w przypadku gdy:
- ustanowił on w testamencie inną osobę jako spadkobiercę,
- rozdzielił swój majątek, dokonując darowizn za życia.
Z punktu widzenia przepisów spadkowych zachówek stanowi określony ułamek wysokości udziałów spadkowych, należnych spadkobiercy przy dziedziczeniu ustawowym. To ile wyniesie zachowek np. po rodzicach, w każdym przypadku zależy od stosownych wyliczeń. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że prawo do zabezpieczenia obowiązuje zarówno przy dziedziczeniu testamentowym, jak i z mocy ustawy.
Komu przysługuje prawo do zachowku?
Wiedząc już, co to jest zachowek, trzeba wyjaśnić kolejną istotną kwestię – mianowicie, komu przysługuje prawo do zabezpieczenia udziałów spadkowych. Kodeks cywilny wyraźnie zaznacza, że możliwość skorzystania z tego rodzaju instytucji mają wyłącznie członkowie najbliższej rodziny zmarłego. W artykule 991 § 1 k.c. ustawodawca zapisał, że uprawnionymi do świadczenia są:
- zstępni spadkodawcy, a więc jego dzieci, wnuki i prawnuki,
- małżonek,
- rodzice zmarłego.
Jak widać, prawo do udziału w spadku nie dotyczy m.in. rodzeństwa, byłego męża albo żony lub współmałżonka pozostającego w stanie separacji.
Ile wynosi zachowek – zasady obliczania roszczenia
Zgodnie z aktualnymi przepisami, zarówno zstępni, jak i małżonek lub rodzice spadkodawcy mogą domagać się udziałów spadkowych w wysokości ½ wartości majątku, który przysługiwałby im w przypadku dziedziczenia ustawowego. Dotyczy to jednak wyłącznie osób pełnoletnich i mających pełną zdolność do pracy zarobkowej. Natomiast w sytuacji, gdy spadkobierca nie ukończył 18. roku życia lub gdy jest trwale niezdolny do pracy, należne roszczenie to 2/3 udziału przysługującego mu z ustawy.
Aby dowiedzieć się, ile wynosi zachowek, należy najpierw obliczyć czystą wartość spadku, która w uproszczeniu stanowi różnicę pomiędzy aktywami majątkowymi a długami spadkowymi. Prowadzeniem tych czynności w toku postępowania sądowego zajmują się biegli.
Utrata prawa do zachowku po rodzicach lub innym spadkodawcy
Warto pamiętać, że osoby, którym z mocy prawa należy się udział w majątku zmarłego, mogą go utracić na skutek określonych decyzji lub czynności prawnych. Sytuacje, w których zstępni tracą prawo do zachowku po rodzicach, rodzice po dzieciach, a żona po mężu (i odwrotnie) to:
- odrzucenie spadku,
- zawarcie ze spadkodawcą umowy o zrzeczenie się dziedziczenia,
- wydziedziczenie w testamencie,
- sądowe uznanie za osobę niegodną dziedziczenia,
- przebywanie w separacji ze spadkodawcą,
- wystąpienie przez spadkodawcę przed śmiercią o rozwód z winy współmałżonka (pod warunkiem zasadności takiego żądania).
W przypadku, gdy spadkodawca darował pieniądze lub majątek na rzecz osoby uprawnionej do zachówku i jej współmałżonka (zastrzegając, że aktywa mają zaliczać się do ich wspólnego majątku), zaliczeniu na zachowek od darowizny podlega tylko połowa jej wartości.
Przedawnienie roszczenia o zachowek
Podobnie jak inne roszczenia pieniężne, również zachówek podlega przedawnieniu. Na mocy art. 1007 Kodeksu cywilnego, następuje ono po upływie 5 lat od otwarcia spadku lub ogłoszenia testamentu. Bieg terminu przedawnienia wstrzymują:
- zgłoszenie w trakcie postępowania zarzutu o nieważność testamentu,
- złożenie przez osobę uprawnioną do zachowku wniosku o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy.
Jak złożyć pozew o zachowek?
W zależności od tego, ile wynosi zachowek po rodzicach lub innym członku rodziny, pozew składany jest do sądu rejonowego lub okręgowego. Również wysokość opłaty uzależniona jest od wartości przedmiotu sporu. Powództwo zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego wytacza się w sądzie stosownym do ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeśli lokalizacja nie jest możliwa do ustalenia – w sądzie odpowiednim dla rejonu, w którym znajduje się majątek spadkowy bądź jego część.
Kiedy należy spełnić roszczenie?
Wiedząc, co to jest zachowek, ile wynosi i komu przysługuje, warto jeszcze uzyskać odpowiedź na pytanie o datę wykonalności roszczenia. Co do zasady, przepisy nie określają terminu, w którym osoba zobowiązana do uiszczenia zachówku na rzecz uprawnionego spadkobiercy, ma przekazać świadczenie. Oznacza to, że powinna ona zrealizować postanowienie niezwłocznie po otrzymaniu wezwania do wykonania tej czynności. Jednocześnie warto zaznaczyć, że spadkodawcy należą się również odsetki za zwłokę naliczane od tego dnia.
